اقتصاد ونزوئلا : الگو یا عبرت
اله مراد سیف /
تجربه کشور ونزوئلا نه تنها از جهت گذشته ۸۰ ساله بلکه از جهت وضعیتی که هم اکنون تجربه می کند، می تواند برای ما عبرت آموز باشد . مشابهت های ساختاری اقتصاد ونزوئلا با ایران را با مرور گذشته هر دو کشور در محورهای زیر می توان مشاهده کرد :
- اهمیت زیاد ژئوپلیتیک دو کشور و وابستگی سیاسی هر دو کشور در گذشته به امریکا
- وابستگی گذشته اقتصاد هر دو کشور به نفت، بویژه پس از جهش تاریخی قیمت نفت خام
- ظهور نهضت های ضد امریکایی و پیروزی آنها با شعارهای ضد امپریالیستی در هر دو کشور
- تلاش برای رسیدگی به وضعیت مردم و کاهش شکاف های طبقاتی و همزمان مقابله با استکبار جهانی در هر دو کشور
- تسلط اقتصاد دولتی شده و افزایش دخالت دولت ها در اقتصاد هر دو کشور بر پایه درآمد سرشار نفت
- پی ریزی اقتصاد حمایتی و رفاه اجتماعی دولتی و نفت پایه در هر دو کشور
- کسری های ساختاری بودجه های عمومی با افت قیمت های نفت
- استقراض دولت از بانک مرکزی و چاپ پول برای تامین مالی هزینه های بالای دولتی، برای تداوم برنامه های رفاهی و حمایتی دولت ها
- تورم ساختاری و تداوم آن در اقتصاد و کاهش ارزش داخلی و خارجی پول ملی در هر دو کشور
- ظهور و بروز پدیده نفرین منابع و بیماری هلندی با پیامدهای صنعت زدایی و کشاورزی زدایی در هر دو کشور
- تسلط بخش خدمات غیر مولد و اقتصاد غیررسمی تشدید کننده تورم در هر دو کشور
- نرخ رشد منفی و یا مثبت اندک اقتصادی در هر دو کشور
تا اینجا مشابهت های تاریخی و ساختاری دو کشور به اختصار بیان شد . اما با این وجود، تفاوت های روشنی نیز وجود دارد که در تداوم راه جمهوری اسلامی ایران با ونزوئلا می تواند مهم باشد . این تفاوت ها که مزیت های راهبردی جمهوری اسلامی ایران بوده و از جهت تاثیری که بر اقتصاد کشور می توانند داشته باشند مهم هستند ، به قرار زیر است :
- وجود رهبری سیاسی قدرتمند در جمهوری اسلامی ایران
- تجربه اجرای برنامه های توسعه اقصادی و تکمیل زیر ساخت های اساسی در طی اجرای این برنامه ها
- ثبات سیاسی جمهوری اسلامی ایران به پشتوانه بخش دفاعی- امنیتی قدرتمند
اما وضعیت کنونی کشور ونزوئلا چگونه است ؟
کشور ونزوئلا پس از تجربه تورم های بالای دو هزار درصدی و بی ارزش شدن تقریبا کامل پول ملی آن کشور، در چند سال اخیر راه متفاوتی را در پیش گرفته و شاخص های اقتصادی مانند نرخ تورم و نرخ رشد اقتصادی علامت های مثبتی را از خود ظاهر نموده اند . مطلب زیر از روزنامه دنیای اقتصاد گویای این اتفاق است :
«آمارهای اقتصادی ونزوئلا حاکی از آن است که این کشور در حال خروج از «اقتصاد ونزوئلایی» است. درحالی‌که در دسامبر سال۲۰۲۰ تورم ماهانه ونزوئلا بیش از ۷۷ درصد بود، این رقم در ماه مارس۲۰۲۲ به ۴/۱ درصد کاهش یافته است. تورم نقطه به نقطه نیز در یک سال اخیر بیش از ۲۳۰۰واحد درصد افت داشته است. این کاهش تورم در حالی اتفاق افتاده که بر اساس اظهارات نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا رشد اقتصادی این کشور پس از ۸سال مثبت شده است. از نگاه کارشناسان، بهبود اخیر اقتصاد، تحت تاثیر تحولات صورت‌گرفته در سیاست خارجی این کشور به وقوع پیوسته است. به دنبال افزایش جهانی قیمت انرژی، واشنگتن تخفیفاتی را برای شرکت‌های آمریکایی فعال در صنعت نفت ونزوئلا در نظر گرفته است. با این حال کارشناسان می‌گویند با وجود بهبود آمارها، سیاستگذاری داخلی تغییر محسوسی نداشته است. اگرچه تحولات اخیر باعث شده است که ونزوئلا از شرایط ابرتورمی خارج شود، اما تداوم این وضعیت به تدابیر سیاستگذاران کاراکاس متکی است.»(دنیای اقتصاد ، شنبه ۴ تیر ۱۴۰۱)
اما آنچه رخ داده است حاصل سه رخداد مهم است که می باید مورد توجه قرار گیرند:
- دلاری شدن اقتصاد کشور و رواج دلار به جای پول ملی در مبادلات داخلی
- افزایش قیمت های نفت صادراتی ونزولا همزمان با برداشتن تحریم نفتی آن کشور از سوی امریکا پس از بحران انرژی ناشی از جنگ اکراین.
- کاهش دخالت دولت در تجارت خارجی و واردات
در حالی که اتفاق سوم را می توان مثبت قلمداد کرد، اما دو اتفاق اول بحث انگیز است . معنی ساده سه اتفاق باهم این است که ونزوئلا به مدار اقتصادی امریکا بازگشت کرده و به تعبیری از «طلا گشتن پشیمان گشته است» . این وضعیت البته تا زمانی که هرسه حلقه سیاستی جدید وجود داشته باشند، می تواند آثار مثبت خود را ظاهر سازد و هر زمان که یکی از این سه حلقه برداشته شود، مجددا با وضعیت متفاوتی این کشور را روبرو خواهد کرد . در میان این سه حلقه، مهم ترین آن موضوع نفت و گشایش نفتی ونزوئلا می باشد . از آنجا که هم قیمت های نفت و هم تحریم های امریکا از متغیر های خارج از کنترل دولت ونزوئلا هستند، به سهولت می توانند کاملا در جهت مقابل اراده و خواست کشور ونزوئلا تغییر جهت داده و وضعیت نابسامان گذشته را به سرعت بازآفرینی کنند . آنچه در این میان می تواند یک حرکت رو به جلو باشد آن است که کشور ونزوئلا از فرصت پیش آمده برای خروج از اقتصاد دولتی زده خود استفاده کرده و زمینه را برای بازگشت پول ملی به مدار اقتصادی کشور فراهم سازد. این البته مربوط به آینده است و نباید در مورد آن پیش داوری کرد .
اما در جمهوری اسلامی ایران نباید دچار غفلت راهبردی شویم . آنچه در ونزوئلا پیش آمده است به نوعی ، تزریق دلارهای نفتی غیر پایدار به اقتصاد دلاری شده بوده و نمی تواند در این مرز و بوم الگو باشد. به تعبیرساده، الگوی ونزوئلا از نظر ما نوعی سرخوشی بر مبنای دلارهای نفتی است و مسئولین کشورما نیز نباید آن را پیشرفت قلمداد کنند . در کشور ما الگوی اقتصاد مقاومتی اساساً برای آن بود که تعارضات سیاسی و اقتصادی پیشرفت را در عرصه سیاستگذاری برطرف کرده و استقلال اقتصادی را مبنای حرکت های تحول آفرین قرار دهد . لذا به رغم تشابهات ساختاری و تاریخی دو کشور ایران و ونزوئلا ، مسیر پیشرفت ما به پشتوانه سه مزیت راهبردی برشمرده در بالا ، کاملا متفاوت با چیزی است که کشور ونزوئلا در حال تجربه کردن آن است .