خطر صادرات بدون برگشت ارز :  خروج منابع کمیاب

اله مراد سیف / در برخی بیماری ها شخص بیمار از طریق کلیه ها روزانه پروتئین دفع می کند  .چنین شخصی در صورتی که درمان نشود ، بزودی بنیه یِ خود را از دست خواهد داد . اقتصاد نیز این گونه است . صادرات در ادبیات تجارت بین الملل به عنوان مفری برای مازاد(vent for surplus) مورد اشاره قرار گرفته است . در واقع صادرات با فعال سازی منابع داخلی به ایجاد اشتغال و ارزش افزوده کمک کرده و به رشد اقتصادی منجر خواهد شد . همچنین با ارز حاصل از درآمد صادرات، امکان واردات کالاهایی از خارج فراهم می شود که در داخل به سهولت و یا به صورتی اقتصادی قابل تامین نیست. به این ترتیب، نتیجه نهایی صادرات افزایش رفاه داخلی شهروندان کشور خواهد بود. اما اگر در شرایطی صادرات درآمد ارزی برای کشور نداشته باشد، تراز ارزی کشور مختل شده و کسری آن موجب فشار بر ارزش پول ملی خواهد شد . در این شرایط، منابع داخلی بکار گرفته شده در تولید کالای صادراتی به مانند بدنی که پروتئین دفع می کند از کشور خارج و تنها اثر تورمی آن ، ناشی از بالا رفتن سطح تقاضای کل را در داخل شاهد خواهیم بود . لذا ، بنیه اقتصاد ملی در این شرایط ضعیف خواهد شد . آثار عدم بازگشت ارز صادراتی همانند خروج سرمایه از کشور در موضوع واردات بدون انتقال ارز است. لذا، بویژه در شرایطی که کمیابی منابع ارزی با تحریم ها تشدید شده است ، ادامه خروج سرمایه و عدم بازگشت ارز صادراتی برای اقتصاد ملی مخاطره آمیز خواهد بود .

هم اکنون ، هر یک از منابع و مصارف ارزی غیر نفتی حدود ۴۰ میلیارد دلار است .یعنی حدود ۴۰ میلیارد دلار  کالای غیرنفتی صادر می کنیم و حدود ۴۰ میلیارد دلار کالا وارد می کنیم . برآوردها نشان می دهد در سال گذشته بانک مرکزی برای ایجاد ثبات در بازار ارز مجبور شد از منابع ذخایر ارزی به میزان کسری تراز ارزی کشور (در حدود ۳۰ میلیارد دلار) ارز به بازار تزریق کند . اقدامی که در سال جدید قابل تکرار نیست.  با ایجاد سامانه نیما صادرکنندگان ملزم به برگشت ارز صادراتی به کشور شده اند  لیکن گزارش ها حاکی از آن است که به مانند سال گذشته ، غیر از صنایع پتروشیمی و فولادی و معدنی که عمدتاً دولتی هستند ، سایر صادرکنندگان چنین الزامی را رعایت نکرده و در حدود ۷۵ درصد ارز صادراتی به کشور بازگشت نکرده است. این که علت عدم برگشت ارز صادراتی ایراد های فنی سامانه نیما می باشد و یا منفعت طلبی تجار دلیل ان است ، در جای خود قابل بررسی است . احتمال قوی تر این است که هر دوی این عوامل دخیل هستند . اما آنچه لازم است تاکید شود این است که در شرایط فعلی به دلیل آن که ثبات ارزی، پیش شرط ثبات اقتصاد ملی و در شرایط فعلی حایز اهمیت بسیار  است ، برگشت ارز صادراتی پاشنه آشیل ثبات اقتصادی کشور می باشد .بدین جهت همه می باید به این مهم توجه ویژه داشته و اقدام در این جهت را نوعی نقش آفرینی در جنگ اقتصادی تلقی کنند . تاجری که از برگشت ارز صادراتی طفره می رود، همان سرباز خودی است که سلاح خود به جبهه مقابل تقدیم کرده است . بدترین وضعیت زمانی است که مشاهده کنیم ، تجاری که بعضاً به انقلابی بودن و تدین شهره هستند  و بیش از نیم قرن سابقه دارند ، در موضوع برگشت ارز صادراتی به وظیفه خود عمل نمی کنند و یا تلاش می کنند ایرادهای فنی سامانه بانک مرکزی را علت معرفی کنند.  مدیریت جدید بانک مرکزی نشان داده است که اراده خوبی برای ساماندهی نظام ارزی دارد و در برابر دو رخنه مهم در این ساماندهی ، که یکی واردات بدون انتقال ارز و دیگری صادرات بدون  برگشت درآمد ارزی می باشد تا کنون ایستادگی کرده است . اگر به واقع ایرادی فنی در سامانه نیما وجود دارد تجار حرفه ای ما بهتر می توانند به رفع آن کمک کنند و مشاوره برای بهبود آن داشته باشند . در هر صورت هیچ بهانه ای از هیچ یک از تجار برای عدم برگشت ارز صادراتی پذیرفته نیست و همه باید در این جهت یک صدا از سیاست درست و سنجیده بانک مرکزی که لازمه تداوم وضعیت ثبات ارزی و اقتصادی در شرایط جنگ اقتصادی است حمایت کنند. بانک مرکزی نیز می باید در نشست های حضوری با تجار با سابقه مسایل آنها را از نزدیک بشنود و آنها را در این موضوع مهم به مشارکت فعال دعوت کنند و بعضاً در اجرا نیز دخیل نمایند .