اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته

احمد محمد:  از کانال ایتا فرهیختگان نهاوندی

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته (۱)

اقتصاد نهاوند نوعی اقتصاد بسته بوده که می توان از آن به نحوی به یک اقتصاد خود کفا هم نام برد یعنی میشد با قطع ارتباط با بیرون و حتی شهرهای دیگر هم به حیات خود ادامه دهد خود شهر به چند منطقه مسکونی تقسیم میشد که برخی از مناطق با اینکه نزدیک به هم بوده و شهر را تشکیل میداده اند اما چه از لحاظ لهجه و  برخی آداب با هم تفاوت داشتند که از محلات مسکونی گوشه سر تل،قلعه ،پای قلعه ، پشت دروازه ،سرتپه دره شیران ،گوشه هفت آسیابه ،راسته میر زا آقا ،کوچه درازه ،که عمده مناطق مسکونی و بهم ناپیوسته شهر هم بودند که به فرض مثال منطقه گوشه هفت آسیابه را باغات از شهر جدا می کرد و یا سر تپه با شهر فاصله داشت وهمه را باغات از هم جدا کرده بود شهر اصلی یعنی در منطقه قلعه پای قلعه راسته میر زا آقا  ،کوچه درازه که بهم پیوسته بوده و بقیه مناطق با باغات از هم جدا میشدند و لهجه ها هم با هم تفاوت داشته است منطقه گلشن شامل کوچه سیدان عمدتا مسکونی بوده و باج گیر خانه یا همان گمرک هم در سرراه اور زمان در آخر گلشن بوده است .

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته قسمت (۲)

بازار اصلی شهر عمدتا در پای قلعه ودر همین بازار کنونی بوده به اضافه راسته میرزا آقا  در جنب امامزاده ای که بعدا در کنارش  مسجد جوانان ساخته می شود قرار داشت که از یک راسته و پنج کا روان سرا تشکیل می شود عمده ترین کاروان سرا که مرکز واردات و صادرات نهاوند بوده کاروان سرایی بود در ابتدای کوچه کیان راه کاروان سرا ها هم مرکزی برای دادو ستد و هم استراحت و تیمار حیوانات از جمله شتر اسب و الاغ بوده که یک دکان نعل بندی همیشه در کنار آنها بوده که مانند مکانیکی الان و هم دام پزشک عمل می کرده که از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و از رونق خوبی بر خوردار بود در داخل کاروان سرا همچنین بار بران هم روی سکو می نشستند و منتظر با ر بودندچهار کاروان سرا که هم اکنون دو تای آن باقی مانده عمدتا درداخل بازار بوده اند  عمده بازار را شغل های مانند قماش فرو شان اهنگران  خواربار فروشان علافی ها مسگران  کارگاه های برای بافت پارچه پشم ریسی کارگاه هایی برای روغن کشی و خبازان که عمدتا نان لواش محلی یا شاته پز بوده و گرده و بعدا نان سنگک نیز در اواخر قاجار به نهاوند اضافه می شود که شیرینی در نهاوند کلوچه و کلوا و بعدا در صد سال گذشته حلوا گردویی و نقل نبات و خمیر صنل به آن اضافه می شود و البته یهودیان نهاوند هم نوعی شیرینی خاص داشتند که معمولا در ایام عیدهای خاص خود آنرا می پختند و به آن در عامیانه مردم نهاوند فتیر می گفتند والبته یهودیان در نهاوند در بازار حضور فعالی داشتند ودر البته پزشکی و پیرا پزشکی از دندان گرفته تا دارو خانه ها نبض کار در دستشان بود که دارو سازان بسیار مجربی بوده اند که هیچ گاه رمز وراز کار خودرا نمی گفتند آنان در محله یهودیها در کوی امامزاده مهدی و پای قلعه سکونت داشتند دارای دو کنیسه که هردو در جنب بازار در خیابان فجر اسلام کنونی بوده اند و مدرسه ای مخصوص خود بوده اند و در شغلهای دیگر کمتر حضور داشته اند مانند مسگری اهنگری ویا قصابی وغیره آنان بسراغ هم پزشکی وهم شغل هایی که به مواد غذایی ارتباط مستقیم نداشته باشد رفته بودند ویا سخت نباشد.

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته ۳()

راسته لحاف دوزان در پای قلعه و پشت بازار بیشتر متمر کز بوده اند که بر خی از کار های خود را در فضای باز و در پشت بام بازار انجام میدادند یکی از کاروان سراها هم عمدتا در کار فرش همیشه بوده که فرش با طرح عشوندی از اهمیت ویژه ای حتی در کشور برخوردار بوده است بخش خدماتی شامل سلمانی ها در پای قلعه عمدتا بصورت سیار بوده که حجامت ختنه ودندان کشیدن را هم انجام میدادند بخش دیگر قهوه خانه های بود که در هر محله ای یکی دوتا وجود داشته در برخی از آنان افراد با مرام ومسلک خود جمع میشده اند و پاتوق بوده چند قهوه خانه از اهمیت بیشتری برخوردار بودند که محلی برای استراحت و غذا خوری کاروانیان و افرادی که از روستا به شهر می آمده اند بوده و غذا های مانند جقل بغو ابدوغ ،ماست ونان نیمرو و آبگوشت سرو میشده و هم چنین قهوه به عنوان نوشیدنی ودر اواخر دوره قاجار کباب کوبیده و پلو مرغ هم اضافه میشود وبه جای قهوه هم چای هم مد شده است والبته دو قهوه خانه در خارج از شهر یکی در نزدیکی بیمارستان علیمرادیان فعلی و یکی در باغهای اطراف غرب شهر در دو کیلومتر ی هم چیزهای نامشروع سرو می کرده اند  بخش دیگر خدمات بهداشتی حمام ها بوده که حمام حاج اقا تراب حمام حاج خدارحم پای قلعه حمام مولوی حمام گوشه از عمده ترین آنها بوده است همچنین شهر ارام ارام داری یک مریض خانه می شود مطب دکتر ها هم مخصوصا بعداز جنگ جهانی اول درنهاوند با آمدن یهودیان بیشتری به این شهر رونق ویژه ای میابد چون آنان مجرب بوده وحتی از شهر های اطراف هم به آنان مراجعه میشود که این خود باعث میشود شب در نهاوند بمانند و موجب رونق در بخش هتل داری می شود که بخشی را کاروانسراها و بخشی را هم قهوه خانه ها بر عهده می گیرند والبته روستا های دور دست هم ترجیح می دادند نزدیک به شب به سمت جاده نروند چون خطرناک بوده مورد دستبرد قرار می گرفتند شهرهای که عمده تجارت و پزشکی به نهاوند می آمدند نور آباد  ،الشتر ،تویسر کان ،کنگاور ،بخشی درود ،هرسین بوده که البته روستاهای اطراف ملایر مانند اور زمان و چند روستای دیگر هم مراجعه به این طرف داشته

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته ۴()

آنچه پیرامون آن صحبت می شود اقتصاد شهر نهاوند هست در این مجال ،بخش دیگر مربوط به فرآوری دانه های روغنی بوده که روغن گیاهی از دانه های انگور و کنجد بدست میا مده است و روغن حیوانی را هم بدست آورده که مازاد آن هم چه بصورت سوغات و یا بصورت مصرف بخصوص نزد افراد متمول شهر فروخته میشده افراد با درآمد کمتر روغن دمبه و پیه استفاده داشته اند که کارگاه ها در یک راسته بوده اند ، انچه که مهم است این است که از صفر تا صد تمامی این موارد در درون شهر اتفاق می افتاده ومواد از بیرون وارد نمیشده  مورد بعدی پخت نان و خبازان بوده که گندم در اطراف شهر ودر قسمت غربی آن عمدتا کشت میشده ودر آسیاب های آبی که در قسمت گوشه سر تل ابتدای توسر کان راه و هم چنین در ابتدای کفراج راه در نزدیک میدان هفده شهریور کنونی بوده و این مورد تا پنجاه سال گذشته فعال بوده به آرد تبدیل میشده واز این حیث کاملا شهر خود کفا وحتی به روستا ها هم متکی نبوده در اقتصاد شهر نهاوند باغات نقش محوری داشته اند که در شرق آن یعنی منطقه بارو داب باغات انگور که بیش از ده گونه بوده کشت میشده که چه بصورت تازه خوری یا تبدیل به کشمش شیره روغن دانه آن و آب انگور و مویز استفاده میشده و صبح ها با طبق کار گران باغها آنها را به بازار درب سرداب جهت فروش می آورده اند در قسمت غربی شهر باغات نهاوند گردو فندق سیب  به بادام عمدتا بوده که از میوهها هم تازه خوری و هم ذخیره برای زمستان استفاده میشده برای ذخیره روش خشک کردن زردآلو و الو سیب به گردو چه با روش انبار  کردن و یا بند کشیدن انجام میشده که در جای خود مفصل صحبت خواهیم کرد کشت سبزیجات هم در اطراف شهر صورت می گرفته که ضمن تازه خوری خشک هم می کردند در باغات بخصوص در غرب نهاوند کشت چند منظوره وجود داشته یعنی همرا ه بادرختان در کف باغ باغبانان توجه به گیاهان دارویی داشته اند از جمله بنفشه گل محمدی نعناع پونه و دیگر گیاهان دارویی که به عطاریها ی شهر فروخته میشد در صورت مازاد بودن برای آنان  نقش دیگر باغات در اقتصاد نهاوند ایجاد شغل برای عده ای از شهر وندان بود به این صورت که عمده باغات از انجا که بازاریان نهاوند با و ضعیت مالی خوبی روبرو بودند خریداری شده بود به آن به عنوان سرمایه گذاری و شغل دوم نگاه می کردند و در اختیار افرادی بعنوان باغبان گذاشته میشد که باغبانها هم طبق قرار دادهای متفاوت به باغها رسیدگی می کردند واز این راه امرار معاش می کردند که در صد بیکاری در شهر نهاوند بسیار کمتر از دیگر نواحی بوده است که در این میان مهاجرینی که از نور آباد و از الشتر به نهاوند آمده بودند عمدتا چون با کشاورزی آشنا بودند در این بخش کار کرده اند ،ادامه دارد

 

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته (۵)

آنچه که بررسی می کنیم اقتصاد نهاوند درقبل از سال ۱۳۲۰است.  در ابتدا شهر نهاوند یک اقتصاد بسته را مورد موشکافی قرار می د هیم ،الگوی کشت نهاوند با آخرین و به روز ترین ها در ایران آنزمان صورت می گرفته بفرض مثال با ورود کشت برنج نهاوند هم از اولین شهرهاست که برنج کاری داشته که بیشتر در زمینهای شمال غرب نهاوند کشت می شده و همچنین پنبه بعنوان یک کشت استراتژیک نیز کشت میشده اما در کشت نهاوند علاوه بر کشت های جدید و درختان جدیدی که همراه با اینکه تجار نهاوند خود به باغ به عنوان شغل دوم وسرمایه گذاری محسوب میشده به نهاوند می اورده اند واین باعث بروز بودن و تنوع کم نظیر در این باغات میشده کشت گیاهان استراتژیک مانند گندم جو وحبوبات رونق داشته ،اما آنچه که آن را متمایز می کند الگوی  فوق پیشرفته با در نظر گرفتن سه عنصر زمان سنجی ،استفاده حداکثری از منابع موجود استفاده از خاک و آب و مهارت در باغات نهاوند بوده که باغداران که در اصل همان باغبانان بودند که با مالکان توافق کرده بودند غالبا افرادی متبحر بودند کشت را در سطح باغ انجام داده و همچنین باغات را به دقت هرس و نگهداری کرده و هم پرورش دام سبک و سنگین و طیور را هم به جد انجام میدادند ،والبته در زمانی این اتفاق می افتاد که بیشتر نقاط ایران چه در سطح شهرها و چه در سطح روستا ها یش از این الگو نمی توانستند استفاده کنند ،یا به دلایل جغرافیایی یا سیاسی و سلطه حاکمان و خوانین که هر کدام الگویی متفاوت داشتند. ،این الگو مبتنی به کشت در سطح اروپا برابری می کرد ،و در چند سال اخیر از طرف شرکت ها و دانش بنیان ها به عنوان الگوی جدید در حال معرفی می باشد و البته چند سالی هست که در سطح روستاهای نهاوند هم صورت می پذیرد ،در آن مو قع کمتر نقطه ای این گونه در کشور بوده است و هم اکنون هم شما آثار آن را در چند قدمی شهر نهاوند حس می کنید این الگو هم وضعیت مالکان باغات را از نظر مالی بهتر کرده بود و باغبانان از زندگی خوبی بر خوردار بودند ،با نگاه به یک باغ یک هکتاری  این الگو این گونه تعریف می شود دور باغ کشت گل محمدی و گل باغی ،داخل باغ با خیابان کشی و گیاهان دارویی که سازگاری داشته در کنار جوی آب ،بخشی برای کشت گیاهان جالیزی و صیفی کاری ،در حد نیاز خانواده و مازاد برای در آمد ،محل نگهداری دام اعم از گاو گوسفند ، محلی برای پرورش طیور مرغ و خروس بو قلمون ،استخر با پرورش اردک ،تهیه گوشت ولبنیات و فروش مازاد هم در این باغ صورت می گرفته ضمن اینکه هیچ چیز هدر نمی رفت کود در دسترس بوده و بعد از پوسیده شدن در پاییز به درختان داده میشد و این خود باعث رونق و شادابی باغ میشده.

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته (۶)

آیاشهر نهاوند به تنهایی یک اقتصاد بسته می توانست باشد یعنی بیش از هفتاد در صد نیاز خود را تامین وبیشتر یک صادر کننده باشد ؟ما در این فرصت داریم شهری را مورد بررسی از نظر اقتصادی قرار می دهیم که باید شاخصه ها ی آن از نظر زیر ساخت برای این منظور فراهم شده باشد ،این مجال دام پروری را بررسی می کنیم باغات نهاوند در نزدیک ترین فاصله به شهر قرار داشته و حتی در مواردی تا داخل شهر همچون خلیج های کشیده شده بودند که شهر وباغ در هم آمیخته می نمودند ،که درفرصت های دیگر به آن خواهیم پرداخت باغبانان در اصل یک مینی کشت و صنعت را اداره می کردند و حالتی از کوچ نشینی را تحربه می نمودند آنان در اوایل بهار با دام های خود به سمت باغ حرکت کرده وهمه ملزومات خود را برای زندگی هفت ماه همرا می بردند واواسط پاییز باز می گشتند فرآوری محصولات دامی هم بخوبی انجام میشد از قرمه کردن گوشت در مشکهایی از پوست بز یا گوسفند ،با ماندگاری برا ی زمستان و تهیه لبنیا ت ماست دوغ شیر پنیر که مازاد این محصولات چه در شهر فروخته میشد یا مثل پنیر به دیگر نقاط وشهرهای اطراف صادر میشد ،از پشم گوسفند هم صنعت نخ ریسی با دوک و کارگاهها ی در امر پارچه بافی سود می بردند و یا به پوستین و نمد مالی تحویل داده میشد زیرا در این زمان ببشتر زیر انداز جلو دستی مردم نمد و بعد زیلو بوده فرش هم با توجه به وضعیت مالی هر فرد در اعیانی خانه وجود داشت تبحر باغبانان در دام داری توانسته بود که تعداددامها را در پاییز با فراوانی رو برو کند پس به تبع آن بازار دام نهاوند پر رونق بوده و از شهر های در اطراف قوی باشد بحدی که میراث آن تا کنون باقی مانده ودر استان همدان .چند استان هم جوار هم این برتری نسبی حفظ شود ،و این البته صنایع جانبی راهم در شهر بو جود آورده بود که در کنا آن از انجایی که نهاوند تجار خوبی هم داشت عده ای به کار پوست و چرم مشغول شدند و موفق نیز بودند ،که در مراحل بعدی به آن می پردازیم ،بازار دام در نزدیک محله دو خواهران و پای چغا بوده که رونق آن پای عشایر کوچ‌رو بسیاری را در بهار به آن باز می کرده است دادوستد در این بازار به اعتبار حرف واسطه ها بیشتر بود یعنی مدرکی معمولا رد و بدل نمیشد و واسطه با قدرت و اعتباری که توانسته بود کسب کند معامله را شکل میداد،و خود ضامن آن میشد ،بازار چهار پایان با فاصله اندکی از بازار دام جدا میشد و قوانین خاص خود را داشت وبیشتر در نزدیک به بازار شکل گرفته بوده ودر این زمان چارپایانی مانند شتر هم در نهاوند خرید و فروش میشد و حتی به جهت مصرف گوشت هم در ماه یک نفر شتر ذبح میشده که مورد استقبال بوده و گوشت آن را معمولا به جهت خاصیت مصرف می کردند و با گوشت گوسفند و یا گوساله مخلوط می شده در اطراف بازار دام قهوخانه ها متمر کز بودند که معمولا محلی برای انجام معاملات بزرگ دام بوده و طرفین در آنجا سعی می کردند که به توافق برسند ادامه دارد

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته (۷)

نقش کوچ در رشد اقتصادی نهاوند شهری با اقتصاد بسته و خود کفا ، کشاورزی و باغ داری همرا ه با دام داری و فرآوری محصولات نبض اقتصاد نهاوند در آن زمان بود ،که باغداران در اواسط پاییز باید در کوچی بر عکس به سمت منازل در شهر می آمدند که شرایط یک کوچ کامل را داشت بار زدن ملزومات آوردن مازاد محصولات و آذوقه و سوخت که ذغال بود و از همه مهمتر دامهای سبک و سنگین و طیور بوده این کوچ تقریبا در یک زمان رخ می داد ودر دوسه روز همه باغ ها را خالی می کردند این کوچ می توانست چند روز عقب و جلو بیفتد که شرایط جوی در آن تاثیر داشت ولی در وقت خود در همان یکی دو روز انجام شده و همه بار زده و به سمت شهر حرکت می کردند که منظره پر ترافیک در کوچه باغها را به نمایش می گذاشت گله های از گوسفندان گله های از گاو ها و چارپایانی که محصولات را حمل می کردند ،همزمانی این کوچ به این لحاظ بوده که امنیت در کنار جمع بودن اتفاق می افتاد و از حمایت همسایگان بهره می بردند ،این کوچ دو تفاوت با کوچ عشایر داشت ،یک به لحاظ مدت سفر که عشایر در چند صد کیلو متر کوچ می کردند ولی دراینجا کوچ در چند صد متر اتفاق می افتاد در کوچ عشایر معمولا دام سنگین وجود نداشت اما در این کوچ دام سنگین وجود داشته است ، زمان اعلام کوچ با پر نفوذ ترین باغبان بود که هر وقت‌ او شروع به حرکت می کرد آهنگ کوچ نیز شکل می گرفت همزمان با کوچ بازار هم جنب جوش مخصوص خود را می گرفت یک نوع معامله پا یا پای می توانستی خشکبار و محصولات دامی مانند کشک و روغن حیوانی و گیاهان دارویی خشک شده را به بازار پاییزی برده و بدون اینکه پولی رد بدل شود تقریبا همه چیز با آن معاوضه کنی بدون آنکه پولی رد بدل شود چون باغداران معمولا بازاریانی که اینگونه معامله داشتند را می شناختند این معاوضه از پارچه ظروف یا هر مواد دیگری را تقریبا شکل می داد که این گونه خرید معمولا به عهده زنان بوده است و آنان پس از فصلی پر زحمت یک گونه پاداش می گرفتند و از خرید لذت می بردند که باید در زمان خود به نقش آنان در این اقتصاد به تفصیل پرداخته شود و البته خداوند روح آن مادرا ن زحمت کش نهاوند را قرین رحمت کند لحظه ای به آنان و زحماتشان فکر کنید ، ادامه دارد

 

اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته (۸)

یک اقتصاد شکوفا و رو به جلو و آنچه که در خور بررسی است نیاز به زیر ساخت هایی دارد ما در اینجا یک مولفه را در اوج شکوفایی نهاوند بررسی می کنیم ،یعنی زیر ساخت اصلی یک اقتصاد قوی امنیت ، مقدمه ای برای این موضوع داریم نهاوند کهن شهری بوده که البته دوران شکوفایی واوج‌ آن یکبار در بیش از ۱۵۰۰سال قبل در یک زمان کوتاه که پایتخت تابستانی ساسانیان بوده اتفاق افتاد واین مدت کوتاه ره آورد ش یک جنگ بزرگ و تعیین کننده برای کشور بود و بعد از این که نهاوند فتح شد این شهر مورد توجه فاتحین به هیچ وجه نبود ودر ساختار قدرت نو قرار نگرفت و مراکز قدرت به مرکز ایران و شمال شرقی ایران رفت و نهاوند نقشی حتی در حد یک دژ نظامی را هم از دست داد و البته نهاوند در این زمان با رشد عرفان و در بره ای هم تصوف و علوم دیگر روبرو شد که تاثیر تمدن جدید را باید بپذیریم که ره اورد ارزنده ای برای نهاوند است ،اما ما در این مجال بدنبال اقتصاد نهاوند هستیم اما در زمان ساسانیان هم نهاوند در شاهراه اقتصاد ایران نبوده بیشتر یک دژ نظامی و یک منطقه خوش آب و هوا به نظر پادشاه آخر ساسانی برای تابستان بوده و هیچ گاه مانند فارس برای این سلسله پادشاهی دارای اهمیت و رونق نبوده و یا نمی توانیم آنرا با تیسفون هم همتراز ببینیم و در بعد از آن هم هیچ کدام از فاتحین ایران مانند مغولها ،سلجوقیان ،تیمور و غیره هم به نهاوند از حیث سیاسی‌ و اقتصادی نگاه ویژه ای ندارند شاید یک دلیل آن هم نبودن آن در مسیر جاده ابریشم باشد ،سلسله های ترک هم بیشتر مناطق شمالی ایران و مرکزی و تا حدودی جنوب ایران مانند فارس را مورد نظر دارند ،با آمدن سلسله های مانند صفویه که یک شکوفایی عمده برای ایران دارند وخدمات به تمام ایران می رسد اما ما باز شاهد آن رونق که بتواند نهاوند را بالا بکشد و مطرح کند نیستیم صفویه تبریز قزوین و اصفهان را متحول می کنند که از آن به بعد همچنان برای این شهرها ما شاهد رشد هستیم و تا کنون هم ادامه دارد و مدیون این سلسله هستند والبته شیراز هم دوباره مورد توجه زندیه قرار می گیرد و با اینکه کریم خان زند تنها حاکم ایران بعد از اسلام از منطقه و لر تبار هست هم به این منطقه نظر چندانی ندارد ،پس اقتصاد نهاوند در صد سال گذشته چگونه شکوفا شده بود و در منطقه اقتصاد برتر بوده که البته بعد از این گریز دوباره ابعاد آن را دقیق تر مورد بررسی قرار می دهیم ،در این مجال ما به سلسله قاجار می رسیم که البته آن قدرت صفویه را ندارند و تنها حاکم کشور گشاآن اغا محمد خان هست که به روایتی توسط دو نهاوندی هم ترور می شود اما مابقی می دانیم که تسلط چندانی بر ایران ندارند و مشکلاتی عدیده دارند که مد نظر ما در اینجا نیست که به آن بپردازیم اما در زمان قاجار است که نهاوند شکوفا می شود و مورد توجه بخصوص ناصر الدین شاه می باشد و به عنوان مرکز حکومت منطقه که شامل تویسرکان ملایر منطقه سلسله دلفان کنگاور وبخشهایی از لرستان کرمانشاه و نفوذ سیاسی بر این مناطق و حتی بخشهایی از استان مرکزی تا اراک کنونی می شود پس هر چه که سلسله های دیگر برای مناطق دیگر مانند صفویه برای اصفهان خوب بودند در عصر قاجار قرعه بنام نهاوندخورد ومقتدر ترین حاکمان ابن سلسله ترک تبار عازم نهاوند می شوند و ما می دانیم شورش شیراز در این دوره توسط قشون نهاوند که به سمت فارس می رود سر کوب می شود که این اقدام پای ناصر الدین شاه را برای دست خوش به نهاوند باز می کند .

در بیان اهمیت امنیت بعنوان شاخصه رشد اقتصادی و زیر بنایی در این زمان در نهاوند ما شاهد سرمایه گذاری و تا ثیر در معماری نهاوند هستیم با اهمیت دادن به نهاوند در این دوره از طرف حاکمان قاجار پای خوانین ترک و سرمایه گذاران و تجار به نهاوند باز می شود آنان بخوبی از عنصر آب و خاک استفاده کرده و شاهد رونق کشاورزی در منطقه و شهر می شوند ،معماری قبلی نهاوند تا قبل از تسلط قاجار بی شباهت به یک شهر بهم پیوسطه بطور مثال مانند اصفهان دوره صفویه بوده است بلکه از چهار قلعه دوتا در منطقه گوشه سر تل یک قلعه در منطقه قلعه وسط شهر بالای میدان قیصریه یک قلعه در سر تپه و معروف به دره شیران بوده که هر چهار قلعه مسکونی بوده واز هم فاصله داشته و با تپه و جنگل وباغات از هم جدا میشده قلعه ها فاقد ،ارز ش معماری خاصی هستند در این دوره و یکی از قلعه ها هم در قبل از شکل گیری مر کزیت نهاوند در منطقه بواسطه شیوع جذام تر توسط اهالی تخلیه و به آتش کشیده می شود البته در منطقه شهرستان نهاوند قلعه هایی تاریخی بوده ویا ابنیه دیگری که ما در این مجال فقط به شهر می پردازیم ،قلعه مرکزی که مایحتاج شهر در دوران قبل شکوفایی را تامین می کرده در جایی که معروف به قلعه یزد گرد می باشد بوده و اشتباها یا عمدا گفته میشده که همان قلعه یزد گرد بوده است که می دانیم آن قلعه در همان اول بعد از فتح نهاوند از بین رفته بوده و کاخ قلعه ای که منسوب به ساسانیان بوده باشد دیگر وجود نداشته و این قلعه با خشت و بصورت مسکونی در این منطقه بر روی آن ویرانه ها ساخته می شود و مردم هر چهار منطقه نهاوند یعنی گوشه سر تل قلعه وسطی و سرتپه بصورت جداگانه در آن زندگی کرده و درب قلعه بخاطر نبود امنیت کافی در نزدیک به غروب بسته میشد ، با آمدن حاکمان قاجار به نهاوند نوع معماری شهر تعغیر می کند وبا مر کز سیاسی شدن نهاوند که در نظر بگیریم منطقه نفوذ آن به چند استان کنونی می رسد بازار به سر عت شکل می گیرد واز فضای داخلی قلعه ها خارج می شود چند کاروان سرا در نهاوند ساخته می شود که از اهمیت بالای برای یک شهر بو ده است با این مرکزیت امنیت به طرز بسیار مشهودی بالا می رود و خانه سازی در اطراف و منا طق مسطح شهر شروع شده و خوانین که هر کدام منطقه ای را در نهاوند داشته اند ضمن اینکه منزلی در آن منطقه دارند اما منازل اعیانی و کاخ مانند خود را در بهترین نقاط شهر نهاوند بنا می کنند که از حیث معماری و فضا سازی در اوج زیبایی بوده اند و یک نوع رقابت در این ساخت وساز میان آنان پای هنرمندان اصفهانی قزوینی را به نهاوند باز می کند و شاهد خلق آثار بسیار زیبایی در این میان هستیم خانه هایی در حباط و خانه باغهای که گاه در بیش از یک هکتار بوده دارای خیابان کشی آجر کاری کاشی کاری هفت رنگ آینه کاری درب هاو پنجره ها اروسی کچ کاری اندرون و بیرونی هر کدام با معماری خاص خود که ازاین لحاظ تنه به تنه حقیقتا کاشان و این گونه معماری حتی در خانه های اعیانی آن زمان تهران میزده است ،