چهل سالگی انقلاب : دستآوردها و ناکامی های اقتصادی نظام ج.ا.ایران
انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که جامعه در یک شرایط نامطلوب اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی به سر می برد که با نوعی انزجار نسبت به سرمایه داری نیز همراه بود . پس از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی آسیب شناسی و بازبینی عملکرد اقتصادی جمهوری اسلامی لازم است و در این نوشتار از منظر کلان در ابعاد عدالت اقتصادی و رفاه اقتصادی (بدون هر گونه ارقام و آمار و صرفاً مبتنی بر استنباط نگارنده این یادداشت) و نیز مبتنی بر شاخص ها در بعد پیشرفت اقتصادی (برگرفته از کار پژوهشی انجام گرفته در واحدمرکزی خبر) این پایش صورت خواهد گرفت .
الف ) آسیب شناسی عملکرد عدالت اقتصادی
آنها که شرایط قبل از انقلاب را به یاد دارند می دانند که بی عدالتی اقتصادی از مشخصه های بارز جامعه قبل از انقلاب اسلامی بوده است . دوگانگی های روستا و شهر ، پایین شهر و بالای شهر ، وابسته به رژیم و غیر وابسته به رژیم ، کارگر و کارخانه دار و از این قبیل منعکس کننده عمق شکاف های اقتصادی و اجتماعی آن روزگار بود، به طوری که از جمله دلایل خیزش عمومی بر علیه رژیم شاه را می توان عمق زیاد این شکاف های اقتصادی و اجتماعی قلمداد کرد .
حساسیت به موضوع محرومیت زدایی در شروع انقلاب موجب گردید نهادها و سازمان هایی مانند جهاد سازندگی،برای کمک رسانی به مردم محروم تشکیل شود. گسیل داشتن نیروهای جهاد سازندگی به روستاها،برای ایجاد آبادانی و محرومیت زدایی، با اقدامات جهادی در عرصه های بازسازی و سازندگی در مناطق محروم و پرآسیب، انجام اقدامات گسترده عمران روستایی، توسعه الگوهای تعاونی، توسعه بخش دام و کشاورزی، توانمند سازی تولید در روستا و افزایش اشتغال و اجرای هزاران طرح راهسازی، ساخت مدرسه، چاه کشاورزی ، آب رسانی و برقرسانی در مناطق روستایی و عشایری از جمله گام های مهمی بود که در جهت محرومیت زدایی برداشته شد . همچنین، حمایت از مستضعفان و محرومان توسط نهادهای بنیاد مسکن، کمیته امداد، بنیاد مستضعفان و جانبازان ، بنیاد پانزده خرداد و سازمان بهزیستی موجب شد تحول مطلوبی در بعد عدالت اقتصادی و کاهش شکاف های اقتصادی صورت پذیرد . در همه برنامه های توسعه پس از انقلاب نیز عدالت اجتماعی و اقتصادی همواره مورد نظر بوده و در عمل نیز بسیاری از اهداف این برنامه ها تحقق یافته است .
همه آنچه در راستای عدالت اقتصادی تا کنون انجام گرفته به رغم دستآوردهای بزرگی که در جهت عدالت اقتصادی داشته ، هنوز نتوانسته است به طور کامل اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی را در این جهت محقق سازد و لذا وضعیت فعلی عدالت اقتصادی و اجتماعی با وضعیت مطلوب نظام ، فاصله زیادی دارد که باید برداشته شود . لیکن، به طور نسبی، تلاش های زیادی صورت گرفته و نتایج مطلوبی هم عاید شده است . نگاه به آمارهای موجود ، در زمینه های برق رسانی، ضریب نفوذ تلفن ثابت و همراه ، ساخت جاده ، گاز رسانی ، امکانات بهداشتی و درمانی و … در مناطق محروم، این نکته را به اثبات می رساند که تفاوت معنی داری میان سطح عدالت اقتصادی در قبل و پس از انقلاب اسلامی وجود دارد . کاهش ضریب جینی (به عنوان معیار توازن در دهک های درآمدی) نیز این نتیجه گیری را تایید می کند .
ب) آسیب شناسی عملکرد رفاه اقتصادی
جمهوری اسلامی ایران در ابتدای انقلاب اسلامی، وارث اقتصادی با مشخصه اصلی وابسته به نفت بوده است . از این جهت، اقتصاد ج.ا.ایران درگیر مسایل ساختاری این وابستگی و مشکلاتی از قبیل تورم ، نهاد مالیاتی ضعیف ، عملکرد ضعیف در تولیدات ملی و صادرات غیر نفتی ، رونق تولیدات وابسته به نهاده های خارجی ، رواج صنایع مونتاژ ، واردات خدمات فنی و مهندسی (تا جایی که حتی یک سد قبل از انقلاب به دست متخصصین داخلی ساخته نشد) ، صنعت دفاعی ضعیف و نظام بانکیِ در خدمت سرمایه داری وابسته بوده است. همه این ها در کنار شرایط نامطلوب رفاه عمومی در روستا و شهر، به طوری که حتی بسیاری از شهرها از آب آشامیدنی سالم نیز محروم بودند، مجموعاً، شرایط رفاهی نه چندان مناسبی را برای عموم مردم رقم زده بود . با اینکه استاندارد زندگی در آن دوران پایین و خواسته ها و توقعات، نسبت به وضعیت حاضر، بسیار اندک و ناچیز بود، لیکن، همان خواسته های اندک نیز در بسیاری از موارد بدون پاسخ مانده و نارضایتی عمومی را دامن زده بود .
با پیروزی انقلاب و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی ایران ، اتفاقات ناخواسته ای موجب تداوم و بلکه پیچیدگی بیشتر مسایل ساختاری اقتصاد شد . عواملی مانند فرار سرمایه داران بزرگ ، وقوع جنگ تحمیلی و نیز تحریم ، اقتصاد نسبتاً دولتی رژیم قبل را به سمت دولتی تر شدن سوق داد که در نهایت با شکل گیری حاکمیت علی الاطلاق دولت بر اقتصاد، (در کنار نفتی بودن آن) چرخه مشکلات ساختاری را در اقتصادِ دولتی – نفتی جدید ،کامل تر کرد . در عمل ، دولتی بودن و نفتی بودن اقتصاد، به طور ساده، بر اثر ناکارآمدی اقتصاد دولتی و غیر رقابتی بودن و رانتی بودن آن و نیز ، بی ثباتی سیاستی اقتصاد نفتی، پیامدهای مهمی از جمله ضعف و بی ثباتی رشد اقتصادی را در بر داشت که مانع اساسی بهبود وضعیت رفاه عمومی گردید .
در مجموع، اقتصاد ملی در محور رشد و افزایش سطح رفاه سرانه، از سه جهت با محدودیت روبرو بوده و در شرایط فعلی نیز هست . این سه شامل فشارهای محیطی (مانند تحریم) ، ناکارآمدی های مدیریتی اقتصاد ملی و نیز مشکلات ساختاری می باشد . نقش ناکارآمدی مدیریتی اما در این میان ویژه است . در واقع، ناکارآمدی مدیریتی موجب تشدید مسایل ساختاری و در نتیجه اثربخش کردن فشارهای بیرونی در ایجاد مضیقه های رفاهی برای مردم بوده است . لذا، عملکرد رشد تولید ملی و درآمد ملی پس از انقلاب اسلامی به طور متوسط کمتر از دو درصد بوده که با ملاحظه رشد جمعیت، متوسط عملکرد سرانه رشد، ناچیز و در حد صفر بوده است . این به طور ساده، کاهش رفاه سرانه را معنی می دهد و اگر توجه کنیم که استاندارد زندگی (و سطح انتظارات) در این چهار دهه بسیار افزایش یافته است، کاهش رفاه سرانه ناشی از درآمد، محسوس تر خواهد شد .
نکته ای که البته جای تامل دارد این است که «رفاه سرانه ناشی از درآمد»، همه رفاه نیست. در واقع ، «رفاه غیر درآمدی» که به واسطه پیشرفت های صورت گرفته در توسعه زیرساخت های مختلف(که گزارش آن در بند ج همین نوشتار خواهد آمد)، خواه ناخواه ، نصیب شهروندان یک کشور می شود نیز بخشی از رفاه می باشد. در این جهت، البته نظام جمهوری اسلامی ایران ، به رغم تنگناهای ناشی از جنگ و تحریم ها ، نسبتا موفق ظاهر شده است و اگر وضعیت فعلی زیرساخت های مختلف، با قبل از انقلاب اسلامی مقایسه شود، مشخص خواهد شد که پیشرفت خوبی در این جهت اتفاق افتاده که قابل انکار نیست . اگر این «افزایش رفاه غیردرآمدی» را نیز به «رفاه درآمدی» اضافه کنیم ، می توان نتیجه گرفت که رفاه واقعی سرانه کل (شامل رفاه درآمدی و غیر درآمدی) نسبت به قبل از انقلاب افزایش داشته است .
ج) برخی دستاوردهای پیشرفت اقتصادی ۴ دهه انقلاب اسلامی
(این گزارش پژوهشی بر اساس کار صورت گرفته در شبکه خبر صداوسیما تدوین شده است. ماخذ : http://www.iribnews.ir)
۱- زیرساخت
- ۶ برابر شدن راههای کشور، افزایش راههای اصلی و فرعی کشور از ۳۶ هزار کیلومتر به بیش از ۲۱۰ هزار کیلومتر در سال ۱۳۹۴
- ۲ برابر شدن میزان راهآهن کشور، افزایش میزان راهآهن کشور از ۶ /۴ هزار کیلومتر به نزدیک ۱۰هزارکیلومتر
- ۲۰ برابر شدن ظرفیت بنادر کشور، ارتقاء ظرفیت بنادر از ۱۰میلیون تن به بیش از ۲۰۰میلیون تن در سال ۱۳۹۴
- ۳۰برابر شدن سدهای مخزنی کشور، تعداد سدهای مخزنی کشور از ۱۳سد به حدود۴۰۰ سد بزرگ در سال۱۳۹۵
- ۱۴برابر شدن تولید برق کشور، افزایش تولید برق کشور از۲۰ به ۲۸۰ میلیارد کیلووات ساعت در سال ۱۳۹۴ و برقدار شدن ۹/۹۹ درصد روستاها (۱۰۰درصد روستاهای بالای ۲۰خانوار و ۳/۹۹ درصد روستاهای زیر ۲۰خانوار)
- افزایش دسترسی به آب تصیفه شده، در سال ۲۰۱۵ به ۲/ ۹۶درصد رسیده است.
- توسعه صنعت گاز، افزایش سهم گاز در سبد انرژی کشور از ۱ درصد در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ، به ۷۲ درصد
- ۲۱۱برابر انشعاب گاز در کشور (۹۷درصد شهرها و ۸۰درصد از روستاها) ؛ انشعاب گاز در اوایل انقلاب از ۵۰هزار انشعاب (تنها ۹ شهر و یک روستا) به ۱۰ میلیون و ۵۷۰ هزار انشعاب در سال ۱۳۹۵ (یکهزار و ۸۳ شهر و ۲۳ هزار روستا)
- ۳۵ برابر شدن تعداد مشترکین تلفن ثابت، از ۸۵۰ هزار اشتراک در قبل از انقلاب به حدود ۳۰میلیون اشتراک تعداد دفاتر خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات روستایی به ۸ هزار و ۴۴۳ دفتر در آذرماه ۱۳۹۴رسیده است.
۲- تولید ملی
- ۵۷ برابر شدن صادرات غیرنفتی، افزایش صادرات غیر نفتی از ۵۴۳میلیون دلار در سال ۱۳۵۷به ۳۱میلیارد دلار در سال ۱۳۹۵
- ۵/۶ برابر شدن تولید و مونتاژ خودرو، افزایش تولید و مونتاژ ۱۵۰هزار دستگاه خودرو در سال ۱۳۵۷ به تولید و مونتاژ حدود ۹۷۷ هزار دستگاه خودرو در سال ۱۳۹۴
- ۳۰ برابر شدن تولید محصولات پتروشیمی، افزایش تولید محصولات پتروشیمی از ۶/۱ میلیون تن در سال ۱۳۵۷ به ۱/۴۸ میلیون تن در سال ۱۳۹۴
- ۲۴ برابر شدن تولید فولاد خام، افزایش میزان تولید فولاد خام ۶۸۰ هزار تن در سال ۱۳۵۷ به ۷/۱۶ میلیون تن در سال ۱۳۹۴
- ۱۵ برابر شدن تولید محصولات فولادی، و تولید ۱ میلیون تن محصولات فولادی در سال ۱۳۵۷ به ۷/۱۵ میلیون تن در سال ۱۳۹۴
۳- شاخص فقر و دسترسی به خدمات اساسی
- براساس شاخص های اقتصادی فقر در مقایسه با سالهای آخر پیش از انقلاب به طرز قابل توجهی کاهش یافته است به طوری که میزان فقر ( به معنای نسبت افراد کمتر از دو دلار در آمد در روز ) تک رقمی بوده، که با توجه به استاندارد کشورهای درحال توسعه کاملا پایین و یک هشتمِ پیش از انقلاب است.
- طی سال های بعد از انقلاب شاخص دسترسی به خدمات اساسی و لوازم خانگی افزایش داشته است به طوریکه باوجود گسترش شهرنشینی مالکیت مسکن و مساحت سرانه خانه ها افزایش یافته است و شکاف شهری – روستایی در دسترسی به خدمات اساسی کمتر شده است و شکاف نهایی میان مناطق روستایی و شهری کمتر شده است.
- پیش از انقلاب تنها ۱/ ۳ میلیون مشترک برق اعم از خانگی و عمومی و صنعتی و کشاورزی وجود داشت و این درحالی است که این رقم در سال ۱۳۹۲ به بیش از ۳۰ میلیون و چهارصد هزار مشترک رسیده است.
- وضعیت آبرسانی در سال ۱۳۵۷ میزان تولید آب ۵/ ۱ میلیون متر مکعب آب و تعداد انشعابات ۷/ ۲ میلیون بوده است اما این رقم تا سال ۱۳۹۴ در کل کشور ۴۵۰ هزار کیلومتر شبکه آبرسانی شهری و روستایی وجود دارد و نرخ دسترسی به آب لوله کشی سالم در مناطق روستایی نیز افزایش یافته که با توجه به پراکندگی وسیع خانواده های روستایی در کشور، دستاورد عظیمی محسوب می شود.
- در بخش شاخص های مهم بخش گاز و گازرسانی پس از انقلاب تنها پنج شهر و در حدود ۵۰ هزار انشعاب برخوردار بودند که اکنون بیشتر مناطق شهری و روستایی کشور از این نعمت بهره مندند و تعداد انشعابات به حدود ۵/ ۱۳ میلیون انشعاب رسیده و برای اولین بار بیش از ۱۰ هزار روستا گازدار شده اند.
۴- پیشرفت های صنعت نفت پس از انقلاب
- تولید پنج فراورده اصلی پالایشگاه ها ۴/ ۲ برابر شد
پس از انقلاب تا پایان سال ۱۳۸۸ تولیدات پنج فراورده اصلی پالایشی، نسبت به قبل از انقلاب با رشدی بالغ بر ۵/۱۳۵ درصدی حدود ۴/۲برابر شده است. در این مدت مجموع تولید پنج فراورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از ۷۴/۹۹میلیون لیتر در روز به بیش از ۲۳۵.۷۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- افزایش ذخایر هیدرو کربوری مایع و گاز طبیعی
ذخایر هیدروکربوری مایع تا قبل از انقلاب ۹۴/۱۴۵میلیارد بشکه بوده که بعد از انقلاب و تا سال ۱۳۹۰ به ۸ /۱۵۴ میلیارد بشکه رسیده و ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی از ۷۵ /۱۲ تریلیون متر مکعب در ابتدای سال ۵۷ ، به بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب در سال ۱۳۹۰ رسیده که نشاندهنده برداشت صیانتی از میادین نفتی و سرمایه گذاری های جدید است. طی سه دهه اخیر ۴ / ۳۶میلیارد بشکه نفت خام و ۲۱۹۴ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی استخراج شده است.
- افزایش در تولید و فروش نفت، گاز، مایعات و میعانات گازی، تزریق گاز و حفاری
متوسط تولید گاز غنی از ۱۱۰ میلیارد متر مکعب به ۹/۵۵۱ میلیارد متر مکعب، میزان تولید مایعات و میعانات گازی و نفتی که از ۳/۳۱ هزار بشکه در روز به ۲/۴۴۸ هزار بشکه در روز، تزریق گاز به میادین نفتی که از ۷ /۲میلیون متر مکعب در روز به ۷ / ۷۷ میلیون متر مکعب و عملکرد حفاری از متوسط ۱۱۷ هزار متر در سال قبل از انقلاب به ۶ /۴۹۱ هزار متر تا سال ۱۳۹۰ رسیده است.
- افزایش ۳ برابری تولید بنزین
تولید بنزین پالایشگاهی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به قبل از انقلاب تا ۱۳۵۷ با رشدی بالغ بر ۲/۱۹۹ درصد تقریبا ۳ برابر شده و از ۴۳/۱۴ میلیون لیتر در روز به ۱۸/۴۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
البته ناگفته نماند که پس از سال ۱۳۸۸ و با توجه به طرح تحول اقتصادی و همچنین سرمایه گذاری های جدید در واحدهای پالایشگاهی کشور، آمارهای تولید مربوط به بنزین و چهار فراورده اصلی دیگر به طور چشمگیری افزایش یافته است .
- افزایش تولید گاز مایع
تولید گاز مایع پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸، نسبت به قبل از انقلاب با رشدی بالغ بر ۱۴۳ درصد تقریبا ۴/۲ برابر شده و از ۴۴/۳ میلیون لیتر در روز به ۳۶ /۸ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- افزایش تولید نفت سفید
تولید نفت سفید پس از انقلاب نسبت به قبل از آن با رشدی بالغ بر ۱ / ۳۹ درصد تقریبا ۴/۱ برابر شده و از ۳۱/۱۳میلیون لیتر در روز به ۵۲/۱۸ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- رشد ۵/ ۳ برابری تولید نفت گاز
تولید نفت گاز پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر ۸/۲۵۴درصد تقریبا ۵/۳ برابر شده و از ۲۵ میلیون لیتر در روز به ۷/۸۸ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
- رشد ۳ / ۲ برابری خوراک پالایشگاه های کشور
مقایسه خوراک مورد مصرف در پالایشگاهی ایران شامل نفت خام و میعانات گازی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر ۶/۱۲۸ درصد تقریبا ۳/۲ برابر شده و از ۷۴۷ هزار بشکه در روز به ۱۷۰۸ هزار بشکه در روز افزایش یافته است.
- رشد قابل ملاحظه شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی
بررسی شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی تا ۱۳۸۷ حاکی از افزایش مصارف داخلی گاز طبیعی( خانگی، تجاری، صنایع عمده و نیروگاهی) از ۸/۶ میلیون متر مکعب در روز به ۴/۳۶۲ میلیون متر مکعب در روز، افزایش ظرفیت پالایش و نم زدایی(تجمعی) از ۳۶ میلیون متر مکعب در روز به ۵/۴۹۷ میلیون متر مکعب در روز، افزایش مصرف گاز در نیروگاه ها از ۴ میلیون متر مکعب در روز به ۱/۱۱۷ میلیون متر مکعب در روز، افزایش احداث خطوط انتقال گاز طبیعی از ۲۹۰۰ کیلیومتر به ۳۰۱۵۳ کیلومتر، افزایش میزان انشعابات نصب شده از ۵۰ هزار انشعاب به ۷۰۰۱۸۱۵ انشعاب، افزایش جمعیت تحت پوشش گازرسانی از ۲۲۵ هزار نفر به ۵۵ میلیون و ۸۶ هزار نفر، افزایش خانوارهای تحت پوشش گاز طبیعی از ۵۱ هزار خانوار به ۱۴ میلیون و ۳۹۷ هزارو ۲۰۰ خانوار، افزایش تعداد شهرهای گاز رسانی شده از ۵ شهر به ۷۴۴ شهر و افزایش تعداد روستاهای گاز رسانی شده از ۱ روستا به ۷۳۶۴ روستا است که نشان دهنده حجم عظیم سرمایه گذاری ها در این بخش است.
- رشد قابل ملاحظه در بخش تولیدات پالایشگاهی
مقایسه شاخص های مهم بخش پتروشیمی تا ۱۳۸۷ و در طی سه پس از انقلاب میزان تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن در سال به ۳۰ میلیون و ۴۰ هزار تن در سال، مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی از ۵۷۰ هزار تن در سال به ۷ میلیون و ۵۵۶ هزار تن در سال، ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی از یک میلیارد و صد میلیون تومان به ۴۰ میلیارد و ۵۶ میلیون تومان، مقدار صادرات پتروشیمی از ۶۰۰ هزار تن به ۱۲ میلیون و ۲۶۸ هزار تن و ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از ۴۶ میلیون دلار به ۷ میلیارد و ۸۵۵ میلیون دلار افزایش نشان می دهد.
- عبور از تحریم بنزین و خودکفایی
افزایش مصرف بنزین و جوابگو نبودن تولید داخلی سبب شد تحریم صادرات بنزین، به ابزاری برای تحمیل خواسته های غرب به ایران تبدیل شود که البته با کنترل مصرف و اجرای طرحهای توسعهای پالایشگاه های کشور با شکست روبه رو شد و امروز شاهد صفر شدن واردات بنزین هستیم.
اجرای قانون هدفمند کردن یارانهها و سپس اصلاح قیمت بنزین، عوامل موثر دیگری بودند که سبب شدند میانگین مصرف روزانه بنزین کشور از ۶ / ۷۳ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۸۶ به کمتر از ۶۰ میلیون لیتر در سال ۱۳۹۱ کاهش یابد. هم اکنون تولید بنزین موتور در کشور به بیش از ۶۰ تا ۶۵ میلیون لیتر (به همراه افزاینده اکتان و اختلاط در انبار) در روز رسیده است و با در نظر گرفتن متوسط مصرف روزانه حدود ۶۰ میلیون لیتر در داخل می توان گفت که تولید در حال پیشی گرفتن از مصرف است که البته با بهره برداری از ۱۷ طرح پالایشگاهی که در دست اجراست، به مرور توان صادرات بنزین ایران افزایش خواهد یافت.
۵- علم و فناوری
- ۲۴ برابر شدن تعداد دانشجویان، افزایش تعداد دانشجویان از ۱۷۶هزار نفر در سال ۱۳۵۷ به ۳/ ۴ میلیون در سال تحصیلی ۱۳۹۵
- ۱۳ برابر شدن تعداد دانشجویان به ازای هر ۱۰۰هزار نفر، از ۲۴۸نفر به ۵۴۸۶ نفر افزایش یافته
- ۵ /۱۶ برابر شدن سهم ایران از تولید مقالات ISI؛ سهم ایران از تولید مقالات خارجی ISI؛ از ۱/۰ درصد ( ۶۶۹ مقاله) در سال ۱۳۵۷ به ۶۵/۱درصد (۲۳هزار مقاله) در سال۱۳۹۴
- ساخت هواپیما و بالگرد سبک و نیمه سنگین(شخصی و عمومی)
- پرتاب ماهواره، ساخت کشتی و تولید انواع قایق که برای اولین بار در تاریخ کشور رخ داده است.
- ـ بر اساس گزارش سایماگو طی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵ :
- رتبه جهانی تولید علم ایران طی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵ از ۵۳ ام به ۱۶ ام در جهان ارتقاء یافته است. رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته انرژی اتمی از ۸۳ به ۱۱ ام ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از ۱ به ۴۱۸)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته نانو و نانو تکنولوژی از ۵۷ ام جهان به ۱۶ام ارتقاء یافته است. ( افزایش تعداد مقالات از ۱ به ۶۸۷)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته بیوتکنولوژی از ۵۶ به ۱۴ ام جهان ارتقاء یافته است.(افزایش تعداد مقالات از ۱۱ به ۶۱۸)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته مهندسی هواوفضا از ۴۳ به ۱۱ ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از ۴ به ۳۴۱)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته پزشکی از ۵۴ به ۱۹ ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از ۶۴ به ۳هزار)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته شیمی از ۴۸ به ۱۱ ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از ۷۹ به ۳هزار)
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته فیزیک و نجوم از ۶۴ به ۱۹ ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از ۲۱ به ۱هزار)
- رشد روزافزون و حضور فعال کشور در عرصههای علمی بطوریکه تا سال ۱۳۹۱ بیش از ۲۶۱۹۶ اختراع در کشور ثبت شده است.
- پژوهشگران ایرانی از نظر پژوهشی با ثبت ۸۵۱۳ مقاله علمی، در ردیف شانزدهم تولید علم و در زمره دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار گرفته اند.
- بر اساس گزارش سازمان بین المللی آیسسکو: جمهوری اسلامی ایران در میان ۵۷ کشور اسلامی از لحاظ علمی و پژوهشی و ثبت اختراع در رتبه اول کشورهای اسلامی قرار دارد.
- دستیابی به فن آوری و دانش کامل چرخه سوخت هستهای و قرار گرفتن در ردیف پنج کشور برتر جهان
- ورود موفقیت آمیز و همزمان با سایر کشورهای پیشرفته به عرصه علوم جدید مانند: نانو تکنولوژی که رتبه هفتم جهانی را به خود اختصاص داده و سایر علوم جدید از جمله؛ لیزر، میکرو الکترونیک، ورود به علم ساخت روبات و کسب موفقیتهای جهانی در مسابقات روبوتیک، توسعه سختافزاری و ساخت ابر رایانه، توسعه نرم افزاری و بهره برداری گسترده از علوم رایانهای در کشور و کسب ۳۶۲ مدال در المپیادهای مختلف علمی جهان
- افزایش تعداد پزشکان از ۱۵ هزار نفر پیش از انقلاب به بیش از ۱۱۱۰۰۰ نفر و رفع کامل نیاز کشور به جذب پزشک خارجی
- تغییر و تبدیل کشور به قطب منطقهای توریسم سلامت و پذیرش و درمان بیماران خارجی در انواع بیماریها
- دستیابی به دانش کشت سلولهای بنیادین، قرار گرفتن در ردیف کشورهای برتر پیوند کلیه و درمان بیماریهای چشمی
- کسب تجارب ارزشمند برای مقابله با انواع عوارض و بیماریهای ناشی از عوامل شیمیائی
۶- شاخصهای توسعه اقتصادی و اجتماعی
- نمره ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی از ۵۶۷/ ۰ در سال ۱۹۹۰به ۷۶۶/ ۰ در سال ۲۰۱۴ بهبود یافته است. (بهبود رتبه از ۹۲ به ۶۹)
- ایران از حیث میزان افزایش شاخص توسعه انسانی طی دوره ۲۰۱۴-۱۹۹۰ پس از کشورهای رواندا و چین در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.
- امید به زندگی ایران از ۱/ ۵۴ سال در ۱۹۸۰ به ۴/ ۷۵ سال در ۲۰۱۴ افزایش یافته است. (بهبود رتبه از ۱۴۲ به ۶۳)
- ایران از حیث میزان افزایش شاخص امید به زندگی طی دوره ۲۰۱۴-۱۹۸۰ دررتبه هفتم جهان قرار گرفته است.
- میانگین سالهای تحصیل ایران از ۳/۲ سال در ۱۹۸۰به ۲/۸ سال در ۲۰۱۴ افزایش یافته است. (بهبود رتبه از ۱۰۹ به ۱۰۰)
- ایران از حیث میزان افزایش میانگین سالهای تحصیل طی دوره ۲۰۱۴- ۱۹۸۰ در رتبه پنجم جهان قرار گرفته است.
- سالهای مورد انتظار تحصیل در ایران از ۲/۹ سال در ۱۹۹۰به ۱/۱۵ در ۲۰۱۴ افزایش یافته است. (بهبود رتبه از ۱۱۴ به ۴۵)
- ایران از حیث میزان افزایش سالهای مورد انتظار تحصیل طی دوره ۲۰۱۴-۱۹۹۰ در رتبه ششم جهان قرار گرفته است.
- نرخ مرگ ومیر کودکان (در هر ۱۰۰۰تولد) در ایران از۱/ ۴۴ در سال ۱۹۹۰ به ۴/ ۱۴ در سال ۲۰۱۳ بهبود یافته است. (بهبود رتبه از ۱۰۹ به ۹۲)
- بهبود توزیع درآمد، کاهش ضریب جینی از ۴۳۶۰/ ۰ در سال ۱۳۵۷ به ۳۹۸۸/ ۰ در سال ۱۳۹۴
- احداث شهرکهای صنعتی متعدد در حاشیه شهرهای کشور
- ساخت مجموعههای تولیدی در روستاهای که به یک برنامه مستمر تبدیل شده است.
- علاوه بر افزایش تعداد کارخانجات، افزایش تنوع محصولات تولیدی و رشد صادرات
- افزایش قابل توجه تولید فولاد از نیم میلیون تن قبل از انقلاب به ۳۸ میلیون تن در سال و کسب رتبه ۱۴ جهانی
- افزایش تولید سیمان از ۳/۶ میلیون تن به حدود ۸۰ میلیون تن
- افزایش تولیدات معدنی از ۲۰ میلیون تن به ۲۲۰ میلیون تن
- افزایش و توسعه تولید و صادرات خودرو با انواع خودروهای سبک و سنگین
- افزایش وتوسعه انواع کارخانجات لوازم خانگی و صنعتی و دهها مورد مشابه
خلاصه بحث :
انقلاب اسلامی در بستر نارضایتی عمومی از وضعیت سیاسی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی رژیم قبل شکل گرفت . در مولفه اقتصادی، عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران در دو محور عدالت اقتصادی و رفاه اقتصادی نیازمند بررسی مقایسه ای با وضعیت قبل از انقلاب است . در محور عدالت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران عملکرد قابل توجهی داشته و با قطعیت می توان ادعا کرد که فاصله طبقاتی در اقتصاد نسبت به سابق کمتر شده ولی هنوز با وضعیت مطلوب فاصله وجود دارد . در محور رفاه اقتصادی، توجه به «رفاه درآمدی» و «رفاه غیر درآمدی» لازم است . در «رفاه درآمدی» که با معیار رشد سرانه تولید ملی (با قیمت های ثابت) سنجیده می شود، جمهوری اسلامی ایران عملکرد قابل دفاعی نداشته است . علل اساسی این عملکرد ضعیف سه عامل مهم شامل : به ارث بردن اقتصاد نفتی با مسایل ساختاری ویژه آن ، فشارها و تنگناهای ایجاد شده توسط دشمنان و ناکارآمدی مدیریت اقتصاد ملی بوده است . در عین حال، «رفاه غیر درآمدی» که نتیجه پیشرفت های صورت گرفته در ایجاد و توسعه زیرساخت های مختلف در کشور می باشد، بهبود قابل توجهی داشته، به طوری که در جمع با رفاه درآمدی ، رفاه کل واقعی سرانه را افزایش داده است . اما از آنجا که (به نظر نگارنده این سطور) مدیریت اقتصاد ملی، در میان سه عامل گفته شده، نقش تعیین کننده ای داشته و دارد، چنانچه با کارآمدی شایسته عمل می کرد و مسیر چهل ساله اقتصاد ملی را در سمت و سوی برطرف شدن مسایل ساختاری اقتصاد تنظیم می نمود ، هم اکنون به رغم فشارهای خارجی، شاهد اقتصادی شکوفاتر و رفاه واقعی بالاتری می بودیم .