بازار متشکل ارزی : نابازاری آسیب زا
اله مراد سیف / مدیریت ارزی کشور پس از سپردن سکان ارزی به دست جناب همتی ریاست جدید بانک مرکزی نسبتاً موفق عمل کرده و از این جهت قابل تقدیر است . با این حال برخی ایده های مدیریت جدید نیز می تواند غیر واقعی و حتی آسیب زا باشد . از جمله این ایده ها بازار متشکل ارزی است .
از ابتدای طرح بازار متشکل ارزی مشخص بود که نه هدف سنجیده ای برای این بازار وجود دارد و نه سازوکار روشنی برای آن می شود معرفی کرد . مطابق مطالب انتشار یافته دررسانه ها ، شفاف شدن نرخ ارز و نیز تسهیل مبادله ارز برای مصارف خارج از سامانه نیما مهمترین هدف اعلام شده بود که بارها تذکر داده ایم که در شرایط تشدید تحریم ها مهمترین هدف می باید مدیریت منابع کمیاب ارزی باشد .
در شرایط جدید از تحریم ها ، ورودی منابع ارزی در فشار قرار گرفته و تنها کاری که می توان در بازار ارز کرد، مدیریت تقاضا می باشد .در این رابطه بانک مرکزی دو کار عمده می تواند انجام دهد یکی مدیریت تقاضای واقعی ارز برای کنترل مصارف ارزی و دیگری مدیریت تقاضای سوداگرانه ارز برای جلوگیری از تنش ارزی است . برای هدف اول اعلام شفاف اولویت ها و سهمیه بندی ارز متناسب با قابلیت تامین و عرضه همراه با تداوم ارز برای اولویت های تعیین شده کافی خواهد بود و راه اندازی بازار جدید تحت هر عنوان برای این هدف نه لازم است و نه مفید . لازم نیست چراکه توزیع ارز ، با حجم تعیین شده از قبل ، برای اولویت های تعیین شده تنها یک سازوکار بانکی نیاز دارد که از قبل وجود داشته است . مفید هم نیست چراکه این توقع و انتظار را دامن می زند که خارج از اولویت های تعیین شده، مصارف ارزی دیگری هم می تواند تعریف شود که در شرایط محدودیت زیاد ارزی فعلی زیان بخش خواهد بود . برای هدف دوم ، ثبات رفتاری بانک مرکزی بهتر می تواند تقاضای سوداگرانه را مهار کند تا ایجاد بازاری با نرخ شناور (حتی اگر نرخ شناور مدیریت شده باشد) .
اگر بازار متشکل ارزی دایر شد ، دو پیش بینی برای آن متصور است . اول این که برای تقاضا محدودیت ایجاد کند که در این صورت هر گونه محدودیت در این بازار به ایجاد بازار دیگری خارج از سازوکار ایجاد شده و یا بازار آزاد ( که از نظر مقامات بانک مرکزی بازار سیاه ارز است) منجر خواهد شد . پیش بینی دوم این است که این بازار بتواند و بخواهد تقاضاهای ارز را با نرخ هایی که شناور است پاسخ دهد . در این صورت خواه ناخواه مصارف ارزی بیشتر خواهد شد و بانک مرکزی عملاً مجبور است برای مصارف غیر اولویت دار هم ارز به این بازار تزریق کند که به مصلحت شرایط فعلی ما نمی باشد . لذا بازار متشکل ارزی در حالت اول مورد انتظار موثر نیست و در حالت مورد اتظار دوم مفید نیست. به عبارت دیگر ، بازار متشکل ارزی اولاً بازار نیست و نابازار است (چراکه سازوکار عرضه و تقاضا در آن کار نمی کند) و ثانیاً می تواند در شرایط فعلی آسیب زا هم باشد .