فرصت تحریم برای تحولات ساختاری در اقتصاد

اله مراد سیف / اگرچه وضعیت جاری اقتصاد ایران با فشار تحریم ها نابسامان به نظر می رسد لیکن به دلیل فرصت هایی که در بطن شرایط دشوار کنونی وجود دارد می توان اقتصاد ایران را در آستانه یک تحول واقعی و تاریخی معرفی کرد . در این یادداشت به این فرصت ها و چگونگی  بهره گیری از آنها برای شفاف سازی این آستانه تحولی خواهیم پرداخت .

اگر همه پذیرفته اند که بیماری های ساختاری اقتصاد ایران از ترکیب نفتی بودن و دولتی بودن آن نشات گرفته است، وضعیت جاری شرایطی را ایجاد کرده که ناخواسته بند ناف نفت را از اقتصاد قیچی کرده و این کودک را در معرض استفاده از مجاری صحیح برای رشد قرار دهد. تحریم نفت اگرچه واقعیت محدودیت اقتصاد ایران را آشکار ساخته اما تنها کاری که تحریم ها کرده است جلو انداختن زمان بروز مشکل بوده و اصل مشکل حتی در غیاب تحریم دیر یا زود خود را نشان می داد . توضیح این نکته چندان دشوار نیست اگر توجه کنیم که روند مصرف داخلی منابع نفت خام به گونه ای است که تا چند سال دیگر با کل میزان تولید داخلی نفت برابری خواهد کرد. هم اکنون نیز اگر ظرفیت گاز تزریق شده از پارس جنوبی به شبکه های داخلی نبود این اتفاق افتاده بود و حتی برای مصرف داخلی مجبور بودیم نفت و گاز از خارج وارد کنیم . پس اگر نفت تحریم شده و درآمد ارزی دولت از صادرات آن قطع هم شده باشد ، مساله ای را که در آینده نزدیک به دلیل مصرف بالی انرژی باید تجربه می کردیم جلو انداخته و این فرصت را برای ما ایجاد کرده است که فکری اساسی کنیم .{۱}

از طرف دیگر دولتی کردن اقتصاد در سالهای قبل به هزینه های دولت در بودجه دامن زده و این هزینه ها نیز در عمل حضور دولت در اقتصاد را تقویت کرده است . اکنون با کاهش درآمد بودجه، دولت الزاما می باید به سمت چابک شدن و کوچک تر شدن حرکت کرده و بخشی از ظرفیت های بخش خصوصی و مشارکت عمومی را جایگزین حضور دولت در اقتصاد نماید . این نیز فرصت دوم برای یک حرکت تحولی است .

پس از این که خطوط تحولی اقتصاد روشن شد، می توان به راهبردهای این تحولات ساختاری پرداخت . در اینجا برخی از این راهبردها را مرور می کنیم .

الف ) راهبردهای قطع وابستگی نفتی:

  • توسعه و تقویت شرکت های دانش بنیان
  • افزایش بهره وری انرژی و کاهش شدت انرژی
  • کاهش وابستگی ارزی تولیدات داخلی
  • توسعه روابط و همکاری های اقتصادی منطقه ای
  • کاهش تمرکز تجاری و افزایش تاب آوری تجاری
  • توسعه صنعت نفت برای قطع خام فروشی
  • شفاف سازی اقتصاد ملی برای رانت زدایی از آن
  • توسعه و تقویت کارآفرینی
  • بهبود فضای کسب و کار
  • ایجاد ثبات در سیاستگذاری اقتصادی
  • اصلاح و تقویت نظام مالی
  • تقویت و توسعه صنعت توریسم (گردشگری و سلامت)
  • تقویت و توسعه ظرفیت های ترانزیتی

 

ب) راهبردهای دولت زدایی از اقتصاد

  • توانمندسازی بخش خصوصی و توسعه سازمان های مردم نهاد
  • توسعه حاکمیت شرکتی در واحدهای اقتصادی بخش عمومی
  • واگذاری بنگاههای اقتصادی قابل واگذاری به مردم
  • توسعه رقابت اقتصادی
  • مقابله جدی با مفاسد اقتصادی
  • ایجاد تحول و تمرکز زدایی از نظام برنامه ریزی
  • واگذاری پروژه های عمرانی به مردم
  • اصلاح نظام درآمدی دولت
  • بهبود حکمرانی و توسعه دولت الکترونیک
  • اصلاح نظام تامین اجتماعی

 

روشن است که هر یک از این راهبردها می تواند موضوع یک حرکت تحولی در اقتصاد بوده و برنامه های اجرایی متعددی را در خود جای دهد . اگر اقتصاد دانان در همه این سالها بر اصلاحات ساختاری در اقتصاد تاکید کرده اند، چیزی جز پیگیری و اجرایی کردن این راهبردها نبوده است . هر یک از این راهبردها به ایجاد و توسعه ظرفیت های واقعی و بلندمدت اقتصاد مدد می رساند و می تواند ضمن کاهش وابستگی های آسیب زا ، توانایی های درونی اقتصاد را شکوفا سازد . شرایطی که می تواند سلاح تحریم دشمن را کند ساخته و آن را از اثربخشی خارج سازد . تاریخچه تحریم های جهانی نیز نشان می دهد که سلاح تحریم تنها تا زمانی قابل استفاده است که زمینه های داخلی آن در کشورهای مورد تحریم فراهم است . اگر این زمینه ها وجود نداشته باشد ، تحریم اساسا موضوعیت خود را از دست خواهد داد . نکته مهم تر اما این است که چه تحریم باشد و چه نباشد اقتصاد ایران زمانی می تواند بر مشکلات داخلی خود فایق آید و مردم زمانی طعم رفاه واقعی را خواهند چشید، که این حرکت های اصلاحی صورت گرفته و اقتصاد را از پیله دولتی و نفتی بودن خارج سازد . در آن صورت فرصت پویایی و شکوفایی واقعی برای اقتصاد فراهم خواهد شد . شرایطی که می تواند جمهوری اسلامی را به قدرت اقتصادی تراز اول در منطقه  و ایک قتصاد شاخص در جهان مبدل سازد .

 

———————————————–

{۱} : با داشتن حجم عظیمی از ذخایر گازی جهان، قبول این فرضیه که ایران طی یک دهه آینده، با علائم هشداردهنده اولیه بحران گاز روبرو خواهد شد و بعد از دو دهه عملاً بحران انرژی را تجربه خواهد کرد، بسیار سخت است؛ اما آمارها گواه این حقیقت هستند. (http://moqavemati.net/94383)

One thought on “فرصت تحریم برای تحولات ساختاری در اقتصاد

پاسخ دهید

Your email address will not be published. Required fields are marked *